ENERJİ DÖNÜŞÜMÜ?
Bir cismin veya bir sistemin iş yapabilme kapasitesine Enerji denir. Enerji çeşitleri: Isı enerjisi, Mekanik enerji, Kimyasal enerji, Nükleer enerji, Elektrik enerjisi, Manyetik enerji, Potansiyel enerji örnek olarak verilebilir.
Bir cismin veya bir sistemin iş yapabilme kapasitesine Enerji denir. Enerji çeşitleri: Isı enerjisi, Mekanik enerji, Kimyasal enerji, Nükleer enerji, Elektrik enerjisi, Manyetik enerji, Potansiyel enerji örnek olarak verilebilir.
*Potansiyel enerji: Duran cisimlerin fiziksel durumları nedeniyle depoladıkları enerjidir.
*Kinetik enerji: Bir cismin hareketinden dolayı sahip olduğu enerjidir.
Örnek: Gergin bir şekilde sabit duran ok potansiyel enerji; Bırakılıp harekete geçen ok ise artık kinetik enerjiye sahiptir. Buradan enerji türlerinin birbirlerine dönüşebildiği anlaşılmaktadır.
ENERJİ KAYNAKLARI
Doğadaki kaynaklardan elde edilebilen ve tükenmeyen enerjilere yenilenebilir (sürdürülebilir) enerji denir. Su, rüzgar, güneş gibi
Doğadaki kaynaklardan elde edilebilen ve tükenmeyen enerjilere yenilenebilir (sürdürülebilir) enerji denir. Su, rüzgar, güneş gibi
Doğada oluşumu çok uzun zaman alan kaynaklardan elde edilen enerjilerdir. Büyük bölümü fosil yakıtlardan oluşur. Kömür, doğalgaz ve diğer fosil yakıtlar gibi
YENİLENEBİLİR (SÜRDÜRÜLEBİLİR) ENERJİ
Su, rüzgar, güneş gibi doğal kaynaklar kullanarak elde edilen enerji türüdür. Bu kaynaklar kullanılarak üretilen enerji temiz ve sürdürülebilir enerjidir. Doğada sonsuz olan ve tükenmeyen kaynaklarla elde edilen sürdürülebilir enerji teknolojilerinin avantajları şunlardır:
Su, rüzgar, güneş gibi doğal kaynaklar kullanarak elde edilen enerji türüdür. Bu kaynaklar kullanılarak üretilen enerji temiz ve sürdürülebilir enerjidir. Doğada sonsuz olan ve tükenmeyen kaynaklarla elde edilen sürdürülebilir enerji teknolojilerinin avantajları şunlardır:
*Temiz olmaları
*Hava ve su kirliliğini azaltmaları
*Toprak erozyonunun azaltılması
*Doğada tükenmemeleri
*Ekonomik olmaları
*Düşük maliyette olması
*Toplumsal ve ekonomik gelişmeyi desteklemeleri
YENİLENEMEZ (SÜRDÜRÜLEMEZ) ENERJİ
Fosil yakıtlar ve radyoaktif elementler gibi enerji kaynakları kullanılarak elde edilen enerji türüdür. Yenilenemez enerji kaynakları:
Petrol, doğalgaz, kömür, ve radyoaktif minerallerdir. Bu kaynaklar kullanıldıkça biter ve yeniden oluşmaları uzun zaman alır. Bu nedenle, bu kaynaklar enerji üretiminde olabildiğince tasarruflu kullanılmalıdır. Aksi taktirde bu kaynaklar tükenecektir.
DOĞAL KAYNAKLARDAN SÜRDÜRÜLEBİLİR ENERJİ ELDE ETME
1-GÜNEŞ ENERJİSİ KAYNAKLARINI KULLANARAK ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Güneş enerjisinden elektrik elde etme yöntemine solar panel sistemi ya da güneş paneli sistemi adı verilir. Güneş panellerine gelen ışık bu panellerde elektrik enerjisine çevrilip kullanılabilmektedir. Bu nedeniyle güneş panelleri, güneş ışığının en çok bulunduğu bölgelere, yani yıl boyu en yüksek seviyede güneş ışığı alan bölgelere kurulur.
Güneş panelleri genel olarak akü grubu, dönüştürücü, akü şarj regülatörü ve diğer yardımcı elektronik ekipmanlardan oluşur. İlk olarak üretilmek istenen elektrik enerjisini karşılayabilecek sayıda güneş panelleri sayısı hesaplanır. Sonra bu panellere akü grubu dahil edilir. Akü grubunun amacı güneş ışınlarından yararlanılmayan günlerde sistemin devre dışı kalmasını önlemektir. Akü şarj regülatörü, akünün deşarj ve aşırı şarj durumlarına maruz kalıp zarar görmesini önlemektir. Dönüştürücü ise, alternatif akıma ihtiyaç olduğu durumlarda güneş panelinden elde edilmekte olan doğru akım elektriğini dönüştürerek alternatif akım elde etmektedir.
2-RÜZGAR ENERJİSİ KAYNAKLARINI KULLANARAK
ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Doğada sonsuz olan ve tükenmeyen yenilenebilir kaynağı olan Rüzgar kullanılarak elektrik enerjisi elde edilebilir. Rüzgar; temiz, yenilenebilir, düşük maliyetli ve çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Rüzgar ile elektrik enerjisi elde etmek için Rüzgar Türbini ( Rüzgar Gülü ) olarak adlandırılan yapılar kullanılır. Rüzgar: Yüksek basınç bölgesinden alçak basınç bölgesine doğru yer değiştiren hava akımıdır.
ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Doğada sonsuz olan ve tükenmeyen yenilenebilir kaynağı olan Rüzgar kullanılarak elektrik enerjisi elde edilebilir. Rüzgar; temiz, yenilenebilir, düşük maliyetli ve çevre dostu bir enerji kaynağıdır. Rüzgar ile elektrik enerjisi elde etmek için Rüzgar Türbini ( Rüzgar Gülü ) olarak adlandırılan yapılar kullanılır. Rüzgar: Yüksek basınç bölgesinden alçak basınç bölgesine doğru yer değiştiren hava akımıdır.
Bir rüzgar türbini; jeneratör, dişli kutusu, kule, pervane ve diğer ekipmanlardan meydana gelir. Rüzgarda bulunan kinetik enerji pervaneler yardımıyla mekanik enerjiye dönüşür. Türbinde bulunan ekipmanlar (dişliler, rotor gibi) yardımı ile mekanik enerji elektrik enerjisine dönüştürülür. Rüzgar türbinleri kullanılarak elektrik üretimi yapılan yerlere rüzgar santrali denir. Manisa ili Soma ilçesinde Türkiye’nin en büyük rüzgar enerjisi santrali (RES) bulunmaktadır.
3-HİDROELEKTRİK ENERJİSİ KAYNAKLARINI KULLANARAK
ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
HES olarak bilinen hidroelektrik santrallerde doğal ya da yapay şekilde belli bir yükseklikteki su daha düşük seviyedeki türbinlere çarpar. Çarpmanın etkisiyle dönen türbinler elektrik enerjisi üretir. Ülkemizde bir çok hidroelektrik santrali bulunmaktadır.
3-HİDROELEKTRİK ENERJİSİ KAYNAKLARINI KULLANARAK
ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
HES olarak bilinen hidroelektrik santrallerde doğal ya da yapay şekilde belli bir yükseklikteki su daha düşük seviyedeki türbinlere çarpar. Çarpmanın etkisiyle dönen türbinler elektrik enerjisi üretir. Ülkemizde bir çok hidroelektrik santrali bulunmaktadır.
4-JEOTERMAL ENERJİSİ KAYNAKLARINI KULLANARAK ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Jeotermal: Yer kabuğunun derinliklerinde biriken ısının oluşturduğu, sıcak su, buhar ve gazlardır. Jeotermal enerji: Jeotermal kaynakların oluşturduğu enerji türüdür.
Jeotermal enerji, yenilenebilir bir yeraltı enerji kaynağı olup temiz, ucuz ve çevre dostudur. Ülkemiz jeolojik ve coğrafi konumu itibarı ile jeotermal enerji açısından dünya ülkeleri arasında zengin bir konumdadır. Ülkemizde bir çok jeotermal kaynak bulunmaktadır. Yerin kilometrelerce altından yeryüzüne ulaştırılan sıcak su ve buhar kullanılarak elektrik enerjisi ve ısı enerjisi üretilmektedir.
DOĞAL KAYNAKLARDAN YENİLENEMEZ ENERJİ ELDE ETME
Petrol, doğal gaz, kömür gibi fosil yakıtlar olarak adlandırılan yenilenemez enerji kaynakları enerji üretiminde kullanılmaktadır. Bu kaynaklar;
Jeotermal enerji, yenilenebilir bir yeraltı enerji kaynağı olup temiz, ucuz ve çevre dostudur. Ülkemiz jeolojik ve coğrafi konumu itibarı ile jeotermal enerji açısından dünya ülkeleri arasında zengin bir konumdadır. Ülkemizde bir çok jeotermal kaynak bulunmaktadır. Yerin kilometrelerce altından yeryüzüne ulaştırılan sıcak su ve buhar kullanılarak elektrik enerjisi ve ısı enerjisi üretilmektedir.
DOĞAL KAYNAKLARDAN YENİLENEMEZ ENERJİ ELDE ETME
Petrol, doğal gaz, kömür gibi fosil yakıtlar olarak adlandırılan yenilenemez enerji kaynakları enerji üretiminde kullanılmaktadır. Bu kaynaklar;
*Hava, su ve toprak kirliliğine yol açar.
*Küresel ısınmaya neden olur.
*Yüksek maliyetlidirler.
*Kullanıldıkça doğada azalırlar veya tükenirler.
Bu durumlar göz önüne alındığında, yenilenemez enerji kaynakları kullanılırken bilinçli davranılmalı ve gereğinden fazla kaynak tüketiminden kaçınılmalıdır.
Bu durumlar göz önüne alındığında, yenilenemez enerji kaynakları kullanılırken bilinçli davranılmalı ve gereğinden fazla kaynak tüketiminden kaçınılmalıdır.
1-TERMİK ENERJİ KAYNAKLARINI KULLANARAK ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Isı enerjisini elektrik enerjisine çeviren santrallerdir. Doğalgaz, taş kömürü, linyit, petrol gibi yenilenemez enerji kaynakları ile çalışırlar. Ülkemizdeki bazı termik santraller ve kullanıldığı enerji kaynakları şunlardır; 18 Mart Çan, Aliağa, Bursa Doğalgaz, Çatalağzı, Kangal.
2-NÜKLEER ENERJİ KAYNAKLARI KULLANARAK ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Atom çekirdeklerinin parçalanması sonucunda ortaya çıkan enerjiye nükleer enerji denir. Nükleer enerji kullanılarak elektrik enerjisi üretilir. Dünyadaki pek çok ülke nükleer enerji santrallerine sahiptir. Bu santrallerin kurulma maliyetleri oldukça yüksektir. Bunun yanında elektrik üretim maliyeti düşüktür. Ülkemizde şu anda Akkuyu Nükleer Enerji Santrali adında yapım aşamasında olan nükleer enerji santrali bulunmaktadır.
2-NÜKLEER ENERJİ KAYNAKLARI KULLANARAK ELEKTRİK ENERJİSİ ELDE ETME
Atom çekirdeklerinin parçalanması sonucunda ortaya çıkan enerjiye nükleer enerji denir. Nükleer enerji kullanılarak elektrik enerjisi üretilir. Dünyadaki pek çok ülke nükleer enerji santrallerine sahiptir. Bu santrallerin kurulma maliyetleri oldukça yüksektir. Bunun yanında elektrik üretim maliyeti düşüktür. Ülkemizde şu anda Akkuyu Nükleer Enerji Santrali adında yapım aşamasında olan nükleer enerji santrali bulunmaktadır.
ENGELSİZ HAYAT TEKNOLOJİLERİ
Özel gereksinimli bireyler, fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan bireylerdir. Yürüyememe, görememe, işitmeme, algılayamama gibi. Engeller doğuştan olabileceği gibi sonradan geçirilen kazalar veya hastalıklar sonucunda da ortaya çıkabilir. Unutulmamalıdır ki; her birey bir engelli adayıdır. Engeller fiziksel olabileceği gibi ruhsal da olabilir. Aşağıda TÜİK’e (2004) göre engel türleri verilmiştir.
*İşitme engelli
*Görme engelli
*Konuşma engeli
*Ortopedik engelli
*Zihinsel engelli
*Diğer engelliler
Özel gereksinimli bireyler, fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan bireylerdir. Yürüyememe, görememe, işitmeme, algılayamama gibi. Engeller doğuştan olabileceği gibi sonradan geçirilen kazalar veya hastalıklar sonucunda da ortaya çıkabilir. Unutulmamalıdır ki; her birey bir engelli adayıdır. Engeller fiziksel olabileceği gibi ruhsal da olabilir. Aşağıda TÜİK’e (2004) göre engel türleri verilmiştir.
*İşitme engelli
*Görme engelli
*Konuşma engeli
*Ortopedik engelli
*Zihinsel engelli
*Diğer engelliler
ENGELSİZ HAYAT TEKNOLOJİLERİ
Özel gereksinimli bireylerin de spor, eğitim, gezi, barınma, ulaşım gibi ihtiyaçları vardır. Bu ihtiyaçların karşılaşmasında engelli bireylerin farklı olmadıkları hissettirilmeli ve engellerini çözecek ürünler geliştirilmelidir. Ruhsal olarak ise;
*Farklı olmadıkları hissettirilmeli
*Özürlü, kör, sağır, topal gibi olumsuz ve rencide edici ifadeler kullanılmamalı
*Engelleri aşmasında yardım edilmeli
*Tasarımlar ve ürünler hazırlanırken özel gereksinimli bireylerin de kullanabilecekleri özellikler kullanılmalı
*Farklı olmadıkları hissettirilmeli
*Özürlü, kör, sağır, topal gibi olumsuz ve rencide edici ifadeler kullanılmamalı
*Engelleri aşmasında yardım edilmeli
*Tasarımlar ve ürünler hazırlanırken özel gereksinimli bireylerin de kullanabilecekleri özellikler kullanılmalı
EVRENSEL TASARIM KAVRAMI
Engelli bireyleri toplumun ayrılmaz bir parçası görmemiz ve bu yaklaşımı ürün, hizmet ve mekan tasarımlarına yansıtmamız önemlidir. Bu noktada evrensel tasarım kavramı ortaya çıkmaktadır. Evrensel tasarım: Ürünlerin, hizmetlerin ve mekanların farklı özelliklere sahip olan (yaş, cinsiyet, ilgi ve beceriler) farklı bireyler tarafından eşit, erişilebilir ve kullanılabilir bir şekilde tasarlanmasıdır. Evrensel tasarım kavramı tüm bireyleri bir bütün olarak kabul eder. Engellilerin de yapılan tasarımları normal bir şekilde kullanma hakları vardır.
*Parkinson Yemek Kaşığı
El kontrolleri zayıf kişilerin kullanımı için tasarlanmış yemek kaşığı
*Görme Engelliler İçin Akıllı Saat
Ekranındaki Braille karakterleri sayesinde görme engellilerin kullanabileceği saat
Engelli bireyleri toplumun ayrılmaz bir parçası görmemiz ve bu yaklaşımı ürün, hizmet ve mekan tasarımlarına yansıtmamız önemlidir. Bu noktada evrensel tasarım kavramı ortaya çıkmaktadır. Evrensel tasarım: Ürünlerin, hizmetlerin ve mekanların farklı özelliklere sahip olan (yaş, cinsiyet, ilgi ve beceriler) farklı bireyler tarafından eşit, erişilebilir ve kullanılabilir bir şekilde tasarlanmasıdır. Evrensel tasarım kavramı tüm bireyleri bir bütün olarak kabul eder. Engellilerin de yapılan tasarımları normal bir şekilde kullanma hakları vardır.
*Parkinson Yemek Kaşığı
El kontrolleri zayıf kişilerin kullanımı için tasarlanmış yemek kaşığı
*Görme Engelliler İçin Akıllı Saat
Ekranındaki Braille karakterleri sayesinde görme engellilerin kullanabileceği saat
EVRENSEL TASARIM İLKELERİ
Evrensel tasarım ilkeleri 7 maddeden oluşur. Bu ilkeler ile tasarlanıp üretilen ürünler toplumun tüm kesimlerini kapsar.
1. Kullanımda Eşitlik (Adil Kullanım)
Tasarımın geniş bir kitle tarafından kullanılabilir olması
2.Kullanımda Esneklik
Tasarımın bir çok farklı şekilde kullanılabilir olması.
3.Basit ve Sezgisel Kullanım
Tasarımın nasıl kullanılacağının kendiliğinden anlaşılabilir ve çok kolay olması.
4.Anlaşılabilir Bilgi
Tasarım üzerinde bulunan simge, işaret, yazı vb. bilgilerin her yaş ve dilden kişi tarafından anlaşılabilir olması.
5.Hata toleransı
Olası yanlış kullanımlara karşı kullanıcı dostu olması
1. Kullanımda Eşitlik (Adil Kullanım)
Tasarımın geniş bir kitle tarafından kullanılabilir olması
2.Kullanımda Esneklik
Tasarımın bir çok farklı şekilde kullanılabilir olması.
3.Basit ve Sezgisel Kullanım
Tasarımın nasıl kullanılacağının kendiliğinden anlaşılabilir ve çok kolay olması.
4.Anlaşılabilir Bilgi
Tasarım üzerinde bulunan simge, işaret, yazı vb. bilgilerin her yaş ve dilden kişi tarafından anlaşılabilir olması.
5.Hata toleransı
Olası yanlış kullanımlara karşı kullanıcı dostu olması
Tasarımın en az çaba sarf edilerek kullanılabiliyor olması.
7.Yaklaşım ve Kullanım İçin Gerekli Boyut ve Alan
Tasarımların ölçülerinin her kullanıcı (Örneğin; Tekerlekli sandalye kullanıcısı) için uygun olması
EVRENSEL TASARIM UYGULAMALARI
Evrensel tasarım ilkelerinin mekan, ürün ve hizmet alanlarındaki kullanım şekilleri aşağıda verilmiştir.
1-Mekanda Evrensel Tasarım
Kanada’daki Robson meydanı mekanda evrensel tasarıma örnektir.
Evrensel tasarım ilkelerinin mekan, ürün ve hizmet alanlarındaki kullanım şekilleri aşağıda verilmiştir.
1-Mekanda Evrensel Tasarım
Kanada’daki Robson meydanı mekanda evrensel tasarıma örnektir.
2-Hizmet Sunumunda Evrensel Tasarım
Resmi kurumların görme engelliler için özel sınav hizmeti vermesi. (Bu adayların sınav salonları ve gerekiyorsa yardımcı personelleri özel olarak belirlenir.)
3-Üründe Evrensel Tasarım
El kontrolleri zayıf kişilerin kullanımı için tasarlanmış yemek kaşığı
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN TEKNOLOJİLER
Son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde özel gereksinimli bireylerin yaşam kalitelerinin artması, toplumla bütünleşmeleri ve daha fazla hareket yeteneğine sahip olmaları sağlanmıştır. Bu sayede özel gereksinimli bireylerin önlerindeki engeller kaldırılmıştır.
*İşitme cihazları
*Tekerlekli sandalye
*Sesli yazı
*Ekran büyütücüleri
*Biyonik kol
*Kabartma yazı
*Giyilebilir büyüteçler
Son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde özel gereksinimli bireylerin yaşam kalitelerinin artması, toplumla bütünleşmeleri ve daha fazla hareket yeteneğine sahip olmaları sağlanmıştır. Bu sayede özel gereksinimli bireylerin önlerindeki engeller kaldırılmıştır.
*İşitme cihazları
*Tekerlekli sandalye
*Sesli yazı
*Ekran büyütücüleri
*Biyonik kol
*Kabartma yazı
*Giyilebilir büyüteçler
En son yapılan araştırmaya göre en az bir engeli olan (3 ve daha fazla yukarı aş) nüfusunun oranı %6,9 (4.876.000)’dir.
Bazı ünlü engelli bireyler;
Bazı ünlü engelli bireyler;
Eşref Armağan: Doğuştan görme engeli olan bir ressamdır. Dünya genelinde bir çok başarılı resim sergisi yapmıştır.
Stephan Hawking: 1942’de doğdu. Als hastalığına yakalandı. Bu hastalığa rağmen birçok bilimsel çalışmaya imza atmıştır. Astro fizikçidir.
Tomas Edison: İşitme engelli olan Edison ampülü icat eden bir mucittir. Binlerce ürünün patentini almış ve başarılı bir kariyer elde etmiştir.
Aşık Veysel: 7 yaşında çiçek hastalığına yakalanmasından dolayı görme engellidir. Babasının oyalanması için aldığı sazı ile okuduğu şiirler sayesinde en ünlü halk ozanlarından biri olmuştur.
ÖZEL GEREKSİNİMLİ BİREYLER İÇİN YAŞAM ALANLARI
Özel gereksinimli bireylerin, içinde bulunduğumuz çevrenin ve yaşam alanlarının kendilerine göre uyarlanmaması ve yapılan düzenlemelerde kurallara uyulmaması gibi bir çok sorunları vardır.
*Engelli bireyler için ayrılan park yerlerine park edilmesi
*Görme engelli bireyler için düzenlenen yürüyüş alanlarının gereksiz işgal edilmesi
*Engelli asansörlerinin çalışmaması veya başka kişiler tarafından bilinçsizce kullanılması
*Görme engelliler için uygun kitap, dergi, televizyon yayınları gibi iletişim araçlarının geliştirilmemesi
Özel gereksinimli bireylerin, içinde bulunduğumuz çevrenin ve yaşam alanlarının kendilerine göre uyarlanmaması ve yapılan düzenlemelerde kurallara uyulmaması gibi bir çok sorunları vardır.
*Engelli bireyler için ayrılan park yerlerine park edilmesi
*Görme engelli bireyler için düzenlenen yürüyüş alanlarının gereksiz işgal edilmesi
*Engelli asansörlerinin çalışmaması veya başka kişiler tarafından bilinçsizce kullanılması
*Görme engelliler için uygun kitap, dergi, televizyon yayınları gibi iletişim araçlarının geliştirilmemesi
!!! Özel gereksinimli bireyler için tasarlanmış yaşama alanlarını kullanmamalı ve hiç bir şekilde zarar vermemeliyiz. Bu alanların kullanım haklarının onlara ait olduğunu unutmamalıyız.
